صکوک سامورایی

اوراق قرضه

اوراق قرضه یک قرارداد رسمی برای بازپرداخت پول قرض گرفته شده، به اضافه بهره آن در فواصل زمانی ثابت و تعیین شده و در واقع استقراضی است که در آن ناشر، قرض‌گیرنده و خریدار اوراق قرضه، وام‌دهنده و کوپن‌ها نیز بهره قرض محسوب می‌شوند. اوراق قرضه برای قرض‌گیرنده (ناشر) این امکان را فراهم می‌آورد تا از منابع خارجی با سررسید طولانی تامین مالی انجام دهند و در زمانی که ناشر دولت باشد می‌تواند مخارج جاری خود را از این طریق تامین کند.

اوراق قرضه توسط ناشران ذی‌صلاح عمومی، موسسات اعتباری، شرکت‌ها و موسسات فراملیتی در بازارهای اولیه منتشر می‌گردند و رایج ترین روش برای انتشار آن، روش تعهدی است. در روش تعهدی یک یا بیش از یک بانک یا بنگاه، پس از تشکیل یک اتحادیه، یک سری کامل از اوراق قرضه منتشره را از ناشر می‌خرند و سپس خود نسبت به فروش آن به سرمایه‌گذاران اقدام می‌کنند. یک شرکت بیمه‌ای نیز ریسک عدم امکان فروش اوراق منتشره به خریداران را برعهده می‌گیرد. البته اوراق قرضه دولتی معمولاً به مزایده گذاشته می‌شود.

اوراق قرضه انواع مختلفی دارند و بر حسب نوع ناشر، سررسيد، ساختار جريان‌هاي نقدي، مکان انتشار و... تقسيم‌بندي مي‌شوند. يکي از انواع آنها، اوراق قرضه‌اي هستند که در داخل يک کشور توسط نهادها و موسسات خارجي و بر حسب پول محلي آن کشور منتشر مي‌شوند.

صکوک (اوراق بهادار اسلامی)

صکوک، ابزار مالي منطبق با شريعت است که سرمايه‌گذاران يا ناشراني که مايل به استفاده از اوراق قرضه يا ساير اوراق بهادار ربوي نيستند، از آن استفاده مي‌کنند. هرچند ساختار قانوني صکوک همانند اوراق قرضه نيست ولي به عنوان يک اوراق بهادار، جريان‌هاي نقدي حاصل از دارايي‌هاي پايه همانند مستغلات، کالا و ... را توزيع مي‌کند.

در چند سال اخیر سرمايه‌گذاران مسلمان و حتي غيرمسلمان استقبال زیادی از صکوک به عنوان ابزاری جهت سرمايه‌گذاري بعمل آورده‌اند. به عنوان نمونه، کشورهای اسلامی همچون مالزی، ایران، امارات متحده عربی، عربستان، بحرین، قطر و همچنین کشورهای غیراسلامی همچون انگلستان، آمریکا، آلمان و ژاپن نام خود را به عنوان کشورهای منتشرکننده صکوک در جهان ثبت نموده‌اند.

ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا کشورهای غیراسلامی به استفاده از اوراق بهادار اسلامی روی آورده‌اند؛ در پاسخ بدین پرسش می‌توان حداقل به دو جواب مجمل اکتفا نمود:

1- از آنجا که ناشران با انتشار صکوک، از سرمايه‌گذاران مسلمان سرمايه جذب مي‌کنند، مي‌توانند طيف بيشتري از سرمايه‌گذاران را پذيرا باشند و سبد تأمين مالي خود را متنوع‌تر سازند.

2- با انتشار ابزارهاي مالي منطبق با شريعت اسلامی، ناشران در بين کشورهاي اسلامي بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرند و جايگاه بهتري از جهت بازاريابي خدمات و محصولات خود پيدا مي‌کنند.

در ادامه این یادداشت قصد داریم به عنوان نمونه به معرفی صکوک ژاپنی و نحوه کارکرد آن بپردازیم.

صکوک ژاپنی (J-Sukuk)

با توجه به منابع مالی کشورهای اسلامی و رشد و توسعه روزافزون اوراق بهادار اسلامی (صکوک)، کشور ژاپن نیز در چند سال اخیر اقدام به انتشار صکوک نموده است. صکوک ژاپني يک ابزار مالي است که توسط ناشر ژاپنی منتشر شده و وی را قادر مي‌سازد تا نه‌تنها از سرمايه‌گذاران مسلمان بلکه از سرمايه‌گذاران غيرمسلمان سرمايه جذب کند. اين ابزار مالي از لحاظ قانوني مانند اوراق قرضه نيست، ولي براي اهداف مالياتي همانند اوراق قرضه بر اساس اصلاح قانون مالياتي سال 2011 در نظر گرفته مي‌شود. صکوک ژاپني با استفاده از ساختار درآمدي شبيه اوراق قرضه توسط يک واسط يا امين (SPV) بر اساس قانون تبديل به اوراق بهادار کردن دارايي‌ها طراحي مي‌شود. ساختار درآمدي شبيه اوراق قرضه همانند پرداخت بهره در اوراق قرضه است.

نمونه انتشار صکوک در ژاپن

يکي از نمونه‌هاي صکوک منتشر شده در ژاپن، صکوک اجاره است که ساختار آن به شکل ذيل طراحي شده است:

الف- زمان انتشار صکوک

1- ناشر، دارايي خود (مانند ساختمان) را نزد امين مي‌سپارد.

2- سرمايه‌گذاران بهاي خريد صکوک را به ناشر مي‌پردازند.

3- ناشر صکوک را به سرمايه‌گذاران تحويل مي‌دهد.

ب- از زمان انتشار تا زمان بازخريد صکوک

4- ناشر، دارايي را به صورت اجاره به شرط تمليک از امين دريافت مي‌کند.

5- ناشر به صورت دوره‌اي اجاره‌بها را به امين مي‌پردازد.

6- امين به صورت دوره‌اي مبالغ دريافتي اجاره‌بها را به سرمايه‌گذاران مي‌پردازد.

ج- زمان بازخريد صکوک

7- ناشر، دارايي را از امين مي‌خرد.

8- ناشر قيمت خريد دارايي را به امين مي‌پردازد.

9- امين از محل قيمت خريد دارايي توسط ناشر، مبالغ بازخريد صکوک را به سرمايه‌گذاران پرداخت مي‌کند.

صکوک سامورایی (Samurai sukuk)

غالباً اوراق قرضه محلی که به وسیله ناشران خارجی منتشر می‌شوند، با نامی که بیانگر نماد آن کشور است نامگذاری می‌شوند. برای نمونه از مهمترین اوراق قرضه محلی که به وسیله ناشران خارجی منتشر می شوند می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

·       اوراق قرضه یانکی (Yankee Bond): اوراق قرضه دلاری که به وسیله شرکت‌های غیرآمریکایی در بازارهای آمریکا منتشر می‌شود.

·       اوراق قرضه سگ بزرگ (Bulldog Bond): اوراق قرضه‌ای به پوند استرلینگ که در بازارهای لندن به وسیله دولت‌ها یا شرکت‌های غیرانگلیسی منتشر می‌شود. اين اوراق از بسياري جهات مشابه اوراق قرضه يورويي با واحد استرلينگ بوده و سرمايه‌گذاران مشابهي را در بازار انگلستان به خود جلب مي‌كنند.

·       اوراق قرضه کانگرو (Kangaroo Bond): اوراق قرضه‌ای به دلار استرالیا که در بازارهای استرالیا به وسیله نهادهای غیراسترالیایی منتشر می‌شود. به اين اوراق، اوراق قرضه ماتيلدا (Matilda Bond) نيز گفته مي‌شود.

·       اوراق قرضه افرا (Maple Bond): اوراق قرضه‌ای به دلار کانادا که در بازارهای کانادا به وسیله نهادهای غیرکانادایی منتشر می‌شود.

·       اوراق قرضه سامورایی (Samurai Bond): اوراق قرضه‌ای به ین ژاپن که در بازارهای ژاپن به وسیله نهادهای غیرژاپنی منتشر می‌شود. انتشاردهندگان اوراق قرضه سامورايي شامل موسسات فرامليتي، دولت‌هاي خارجي و شركت هاي بزرگ چندمليتي هستند.

با توجه به منابع مالی موجود در کشور ژاپن، کشورهای اسلامی می‌توانند با استفاده از ابزار اوراق بهادار اسلامی (صکوک)، از منابع مالی این کشور برای نهادها و بخش‌های مختلف اقتصادی خود تامین مالی نمایند. صکوک سامورایی نوعی از صکوک است که توسط دولت‌ها و یا شرکت‌های خارجی (غیرژاپنی)، در ژاپن و بر حسب واحد پول این کشور (ین) منتشر می‌شود.

این صکوک نه تنها به لحاظ اقتصادی و کارکردی فرقی با صکوک ژاپنی ندارد، بلکه کاربرد زیادی برای تامین مالی دولت‌ها و شرکت‌های اسلامی در جهان اسلام دارد؛ تا که با انتشار صکوک مطابق قواعد شرعی و انتشار آن در ژاپن، به منابع مالی مورد نظر خود دست یابند.

علاقمندان می‌توانند جهت اطلاع بیشتر به دو لینک ذیل مراجعه نمایند:

          1. Taxation of J-Sukuk         
2.  Islamic Finance in Japan

صکوک ايراني

با توجه به استقبال کشورهاي اسلامي و حتي ساير کشورها براي سرمايه‌گذاري در ابزارهاي مالي منطبق با شريعت و نيز لزوم جذب شرکت‌هاي خارجي براي سرمايه‌گذاري در ايران، مطلوب است که فعالان بازار پول و سرمايه ايران نيز به فکر طراحي صکوکی با نماد و نشان ايراني باشند.

این صکوک که می‌تواند نام‌هايي نمادین همچون صکوک پارسي، صکوک آريايي، صکوک دريک، صکوک يوزپلنگ و ... به خود بگیرد، به دو طریق قابلیت عملیاتی شدن دارد. اول آنکه ناشری خارجی، صکوکی به واحد ریال در ایران منتشر کند و سرمایه‌های جمع‌آوری شده را با یک تبدیل ارزی، در کشور خود و یا هر جای دیگری که به سودآوری منتج می‌شود سرمایه‌گذاری نموده و سود حاصل را به صاحبان اوراق به واحد ریال تحویل دهد. طریق دوم آن است که این پیش شرط برای ناشر خارجی قرار داده شود که پس از انتشار صکوک به واحد ریال در ایران، منابع مالی جمع‌آوری شده را بایستی فقط در ایران سرمایه‌گذاری نموده و با دانش فنی که با خود می‌آورد، برای اقتصاد ملی ارزش افزوده ایجاد نماید. در این روش نیز صاحبان اوراق، از سود حاصل منتفع می‌گردند.

البته بیان دو نکته در اینجا ضرورت دارد. اول آنکه می‌توان با قرار دادن گزينه‌هاي مناسب (از جمله معافيت‌هاي مالياتي، نرخ‌هاي جذاب و ...) جذابيت اين ابزار مالي را براي ناشران و سرمايه‌گذاران افزايش داد. دومین نکته آنکه نقش نهادهای بالادستی اقتصاد ایران در اخذ تضمین کافی در فرآیند جذب منابع و نظارت بر حسن اجرای این امر، بسیار ضروری و لازم می‌باشد.

مطالب مرتبط: