پيشينه
سازمان حسابداري و حسابرسي مؤسسات مالي اسلامي[1] بر اساس توافقنامه همکاري[2] ميان مؤسسات مالي اسلامي در اول صفر سال 1410 هجري قمري (مطابق با 26 فوريه 1990 ميلادي) در الجزاير تأسيس شد و در يازدهم رمضان 1411 هجري قمري (مطابق با 27 مارس 1991 ميلادي) در بحرين به ثبت رسيد.
چشم‌انداز
هدايت عمليات بازارهاي مالي اسلامي و گزارش‌دهي مالي بر اساس اصول و قواعد شريعت و ارائه استانداردهايي در بازارهاي مالي اسلامي که موجبات رشد صنعت را فراهم نمايد.
بيانيه مأموريت
استانداردسازي و هماهنگي فعاليت‌هاي بين‌المللي مالي اسلامي و گزارش‌دهي مالي مطابق با شريعت.
ساختار سازماني
مجمع عمومي
مجمع عمومي متشکل از همه اعضاي مؤسس، شريک، پشتيبان و ناظر و همچنين مراجع قانونگذاري و نظارتي است. اعضاي پشتيبان و ناظر امکان مشارکت در جلسات مجمع عمومي را دارند ولي از حق رأي برخوردار نيستند. مجمع عمومي عالي‌ترين مرجع تصميم‌گيري است و دست کم سالي يک بار تشکيل مي‌شود.
هيئت امنا
هيئت امناي AAOIFI متشکل از نوزده عضو پاره‌وقت است که هر پنج سال یک بار توسط مجمع عمومي تعيين مي‌شوند و تا زمان تعيين هيئت امناي بعدي به کار خود ادامه مي‌دهند. هیئت امنا وظیفه نظارت و پایش فعالیت‌های AAOIFI را بر عهده دارد. اعضاي هيئت امنا از بين موارد ذيل با در نظر گرفتن پراکندگي جغرافيايي انتخاب مي‌شوند:
- مراجع قانونگذاري و نظارتي (بانک‌هاي مرکزي، سياست‌گذاران پولي و غيره)
- مؤسسات مالي اسلامي
- شرکت‌هاي حسابداري و حسابرسي که فعاليت حرفه‌اي آنها مرتبط با مؤسسات مالي اسلامي است
- خبرگان و عالمان فقهي
- کاربران صورت‌هاي مالي مؤسسات مالي اسلامي
هيئت امنا داراي کميته‌هايي در زيرمجموعه خود متشکل از اعضا يا ديگر موارد مي‌باشد که بايد ضوابط ارجاع، اختيارات و نحوه هدايت آنها و نيز شيوه اعطاي پاداش به آنها مشخص باشد.
شوراي فقهي
شوراي فقهي متشکل از حداکثر بيست عضو است که به مدت چهار سال از سوي هيئت امنا انتخاب مي‌شوند. اين اعضا از بين فقهايي انتخاب مي‌شوند که نماينده کميته‌هاي نظارت شرعي در مؤسسات مالي اسلامي عضو AAOIFI يا کميته‌هاي فقهي بانک‌هاي مرکزي هستند.
شوراي استانداردهاي حسابداري و حسابرسي
شوراي استانداردهاي حسابداري و حسابرسي متشکل از بيست عضو پاره‌وقت است که براي مدت پنج سال توسط هيئت امنا تعيين مي‌شوند. اعضاي اين شورا از حوزه‌هاي گوناگون مانند نظارت و قانونگذاري، مؤسسات مالي اسلامي، شوراهاي نظارت شرعي، اساتيد دانشگاه، سازمان‌ها و مؤسسات مرتبط با حسابداري و حسابرسي، حسابداران رسمي و کاربران صورت‌هاي مالي مؤسسات مالي اسلامي انتخاب مي‌شوند.
شوراي استانداردهاي حسابداري و حسابرسي دست کم دو بار در سال جلسه دارد و تصميمات آن بر اساس اکثريت آراي اعضا تعيين مي‌شود. در صورت تساوي آرا، رأي رئيس شورا تعيين‌کننده خواهد بود.
استانداردها
استانداردها و رهنمودهاي AAOIFI در قالب موارد ذيل ارائه شده است:
|
نوع استاندارد |
سرفصل‌ها |
|
استانداردهاي شرعي |
معاملات ارزي کارت‌هاي اعتباري و بدهي نکول در بازپرداخت بدهي تسويه بدهي در دعاوي تضامين تبديل يک بانک متعارف به يک بانک اسلامي حواله مرابحه به سفارش‌دهنده خريد اجاره و اجاره به شرط تمليک سلف و سلف موازي استصناع و استصناع موازي مشارکت (شرکت) و شرکت‌هاي نوين مضاربه اعتبار اسنادي جعاله اوراق تجاري صکوک سرمايه‌گذاري تصرف (قبض) بدهي (قرض) کالاهاي اساسي اوراق مالي (سهام و اوراق قرضه) قراردادهاي امتياز (واگذاري) نمايندگي تأمين مالي سنديکايي ترکيب قراردادها بيمه اسلامي شاخص‌ها خدمات بانکي شرايط و اصول اخلاقي فتوا در چارچوب نهادي تورق کنترل غرر در معاملات مالي داوري (حکميت) وقف اجاره اشخاص زکات تأثير وقايع احتمالي بر تعهدات توافقنامه اعتباري مبادلات مالي برخط رهن و کاربردهاي معاصر آن توزيع سود در حساب‌هاي سرمايه‌گذاري مضاربه بيمه اتکايي اسلامي حقوق مالي و روش‌هاي تعيين آن ورشکستگي مديريت نقدينگي حمايت سرمايه و سرمايه‌گذاري‌ها وکالت در سرمايه‌گذاري شرايط محاسبه سود معاملات خیارات انقضای قرارداد به دلیل نقض تعهد (مبتنی بر امانت) تعهد یک‌جانبه و دوجانبه مساقات خیارات فسخ قرارداد به دلیل نقص عملکرد خیارات بازنگری (خیارات فسخ، خیارات این یا آن، خیارات فسخ ناشی از عدم پرداخت) بیعانه فسخ قراردادها با اعمال خیار فسخ |
|
استانداردهاي حسابداري |
چارچوب مفهومي براي گزارش‌دهي مالي مؤسسات مالي اسلامي FAS1- ارائه و افشاي عمومي در صورت‌هاي مالي بانک‌ها و مؤسسات مالي اسلامي FAS2- مرابحه و مرابحه به سفارش‌دهنده خريد FAS3- تأمين مالي مضاربه FAS4- تأمين مالي مشارکت FAS5- افشاي مبناي تخصيص سود بين مالکان و دارندگان حساب‌هاي سرمايه‌گذاري FAS6- سهام دارندگان حساب‌هاي سرمايه‌گذاري و معادل آنها FAS7- سلف و سلف موازي FAS8- اجاره و اجاره به شرط تمليک FAS9- زکات FAS10- استصناع و استصناع موازي FAS11- اندوخته‌ها و ذخاير FAS12- ارائه و افشاي عمومي در صورت‌هاي مالي شرکت‌هاي بيمه اسلامي FAS13- افشاي مبناي تعيين و تخصيص مازاد يا کسري در شرکت‌هاي بيمه اسلامي FAS14- صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري FAS15- اندوخته‌ها و ذخاير در شرکت‌هاي بيمه اسلامي FAS16- معاملات ارزي و عمليات خارجي FAS17- سرمايه‌گذاري‌ها FAS18- خدمات مالي اسلامي ارائه شده در مؤسسات مالي متعارف FAS19- جبرات خسارت در شرکت‌هاي بيمه اسلامي FAS20- بيع نسيه FAS21- افشا در انتقال دارايي‌ها FAS22- گزارش‌دهي بخشي FAS23- تجميع (ادغام) FAS24- سرمايه‌گذاري در مؤسسات FAS25- سرمايه‌گذاري در صکوک، سهام و ابزارهاي مالي مشابه FAS26- سرمايه‌گذاري در املاک و مستغلات FAS27- حساب‌های سرمايه‌گذاري |
|
استانداردهاي حسابرسي |
AS1- اهداف و اصول حسابرسي AS2- گزارش حسابرس AS3- شرايط اشتغال به حسابرسي AS4- بررسي انطباق با اصول و قواعد شريعت توسط حسابرس بيروني AS5- مسؤوليت حسابرس براي در نظر گرفتن تخلف و اشتباه در حسابرسي صورت‌هاي مالي |
|
استانداردهاي راهبري |
GS1- شوراي نظارت شرعي: انتصاب، ترکيب و گزارش GS2- بررسي شرعي GS3- بررسي شرعي داخلي GS4- کميته حسابرسي و راهبري مؤسسات مالي اسلامي GS5- استقلال شوراي نظارت شرعي GS6- بيانيه اصول راهبري و افشا براي مؤسسات مالي اسلامي GS7- اداره مسؤوليت اجتماعي شرکتي و افشا براي مؤسسات مالي اسلامي |
|
اصول اخلاقي |
ضوابط اخلاقي حسابداران مؤسسات مالي اسلامي ضوابط اخلاقي کارکنان مؤسسات مالي اسلامي |
|
دستورات راهنما |
دستورات راهنما براي انطباق اوليه استانداردهاي AAOIFI در مؤسسات مالي اسلامي |
گواهينامه‌ها
در حال حاضر، دو گواهينامه از سوي AAOIFI به متقاضيان ارائه مي‌شود:
1- گواهينامه حسابداري رسمي حرفه‌اي اسلامي[3] (CIPA): اين گواهينامه به منظور آمادگي فني و مهارت‌هاي حرفه‌اي متقاضيان براي حسابداري در بانک‌ها و مؤسسات مالي اسلامي ارائه شده است. با طي کردن اين برنامه متقاضيان در زمينه‌هاي ذيل دانش لازم را کسب مي‌کنند:
- اهداف و مفاهيم حسابداري مالي براي بانک‌ها و مؤسسات مالي اسلامي بين‌المللي
- قواعد و روش‌هاي حسابداري در بانک‌ها و مؤسسات مالي اسلامي بين‌المللي
- ارائه و افشاي عمومي صورت‌هاي مالي بانک‌ها و مؤسسات مالي اسلامي بين‌المللي
- کاربرد شريعت در محصولات و خدمات بانکداري و مالي اسلامي
- راهبري مؤثر و ساختارهاي انطباق با شريعت در بانک‌ها و مؤسسات مالي اسلامي بين‌المللي
2- گواهينامه حسابرس و مشاور شرعي رسمي[4] (CSAA): اين گواهينامه مربوط به موضوعات فني لازم براي فرايندهاي بررسي و انطباق با شريعت در بانک‌ها و مؤسسات مالي اسلامي است. با طي کردن اين برنامه متقاضيان در زمينه‌هاي ذيل دانش لازم را کسب مي‌کنند:
- نقش‌ها و کارکردهای فرايندهاي بررسي و انطباق با شريعت در مؤسسات مالي
- ارتباط بين شوراي نظارتي فقهي مؤسسه مالي و فرايندهاي داخلي بررسي و انطباق با شريعت آن
- سازوکارهاي اطمينان از انطباق با شريعت بر اساس دستورالعمل‌ها و فتاوي شوراي نظارتي فقهي
- بررسي فني عمليات بانکداري و مالي به منظور تعيين انطباق با شريعت
- استقرار موارد لازم براي جلب اطمينان سهام‌داران و اعتماد به التزام شرعي مؤسسه مالي
علاقه‌مندان می‌توانند جهت دریافت اطلاعات بیشتر به این نشانی مراجعه نمایند.
تدوین: رسول خوانساری
[1]. Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (www.AAOIFI.com)
[2]. Agreement of Association
[3]. Certified Islamic Professional Accountant
[4]. Certified Shari'a Adviser and Auditor