باید مدل جایگزین بانکداری ایجاد شود

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر غلامعلی معصومی‌نیا در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) به بیان نکاتی درباره دلایل وجود ربا در سیستم بانکی کشور و راه‌های مقابله با آن پرداخت. وی اظهار کرد: سیستم بانکی ما از روز نخست برای عملکرد بدون ربا طراحی نشده و به همین دلیل هر تلاشی که در این زمینه صورت گرفته، ناکام مانده است.

سیستم بانکی به صورت ربوی تأسیس شده است.

وی افزود: این سیستم به صورت ربوی تأسیس شده است و به گونه‌ای نیست که بر اساس شریعت اسلام عمل کند. یک بنگاه اقتصادی است که از سپرده‌گذاران قرض می‌گیرد و وام می‌دهد. بعد از انقلاب اسلامی، سعی کردیم عقود اسلامی را وارد سیستم بانکی کشور کنیم اما در طی بیشتر از سی سالی که از این عمل و تصویب قانون بانکداری بدون ربا می‌گذرد، هم‌چنان شاهد صوری بودن بسیاری از عقود بانکی هستیم.

معصومی‌نیا تصریح کرد: اگرچه برخی بانک‌ها سعی می‌کنند ضوابط اسلامی را رعایت کنند از جمله در باره وام مسکن، شاهد این عمل هستیم اما موارد صوری‌سازی و فرار از عقود واقعی در سیستم بانکی ما کم نیست. بنابراین، این سیستم نتوانست هدف ما در بانکداری غیرربوی را برآورده کند. ما در این باره نیاز به یک تحول اساسی داریم که البته در کوتاه مدت ناممکن است و به صلاح هم نیست که سیستم کنونی را کاملاً تغییر دهیم.

باید سیستمی تازه براساس موازین شرعی طراحی کنیم.

عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اقتصادی خاطرنشان کرد: بانک‌ها برخی از طرح‌ها را بر اساس عقود مشارکتی انجام می‌دهند و به سود 60 درصدی می‌رسند اما هرگز این سود را با سپرده‌گذار محاسبه و تقسیم نمی‌کنند. سیستم بانکی برای این‌که وام بگیرد و وام با سودهای کلان بدهد، طراحی شده است. ما باید سیستمی را طراحی کنیم که از اول بنا داشته باشند بر اساس موازین شرعی عمل کند.

وی افزود: هرچند ممکن است بانک‌ها در فعالیت‌هایی که مشارکت می‌کنند، سود آن‌چنانی هم نداشته باشد اما به طور متوسط سود آن‌ها بالاست و به خاطر این‌که این سیستم حاضر به تمکین در برابر شرع نیست، سود را با سپرده‌گذار تقسیم نمی‌کند. همین الان بانک مرکزی، اوراق مشارکتی را واگذار می‌کند که عملکرد آن‌ها همانند اوراق قرضه است و فعالیت واقعی در آن‌ها انجام نمی‌شود.

رعایت عقود اسلامی در سیستم بانکی ربوی دشوار است.

معصومی‌نیا تصریح کرد: این نهاد موجود و این مدل بانکی که در کشور ما شکل گرفته دارای چنان مشکلات اساسی است که رعایت عقود اسلامی در آن با مشکل مواجه است و تحقق بانکداری اسلامی و اجرایی شدن قانون عملیات بانکداری بدون ربا در این نظام بانکی که از ابتدای شکل‌گیری آن در قبل از انقلاب بر اساس نظم ربوی شکل گفته است، بسیار دشوار است.

عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اقتصادی ادامه داد: هر اندازه که سیستم‌های پولی و مالی، ساده‌سازی شوند، قابلیت اجرایی بالاتری دارند. این سیستم بانکداری ما که در زمان رژیم پهلوی بر اساس ربا بنا شده است، دارای عملیات پیچیده‌ای نبود، چون پول مردم در قالب قرض دریافت می‌شد و قرض داده می‌شد.

تأسیس مدل جایگزین بانکداری اسلامی و ساده‌سازی عقود؛ راهکار حذف ربا از سیستم بانکی.

 معصومی‌نیا خاطرنشان کرد: اما ما سعی کردیم که عقود اسلامی‌ که دارای سیستم محاسباتی پیچیده‌ای است و باید عقود مختلف در آن از هم تفکیک شوند و سود و زیان آن‌ها محاسبه شود را در این سیستم که به این شیوه و برای آن شرایط، تأسیس و بالغ شده بود اجرایی کنیم اما موفقیتی حاصل نشد، چون این کار سختی است و یکی از دلایلی که موفقیت ما بالا نبود، همین است.

وی در ادامه درباره راه‌های تحقق بانکداری بدون ربا در کشور گفت: این قانون عملیات بانکداری بدون ربا که وجود دارد، مطابق با شریعت است اما به دلایلی که عنوان شد، نمی‌توان آن را اجرایی کرد. یکی از راهکارهای تحقق بانکداری غیرربوی، این است که ما مؤسسات مالی که باید از اول براین اساس شکل بگیرند که ضوابط شرعی را رعایت کنند را تأسیس کنیم، نه این‌که سیستمی که بر اساس ربا شکل گرفته را اصلاح کنیم.

وی اظهار کرد: اگر می‌خواهیم شاهد حذف ربا از سیستم بانکی کشور باشیم باید مدل جایگزین را تأسیس کنیم و مؤسساتی را طراحی کنیم که از ابتدا براساس ضوابط شرعی عمل کنند و از همه مهم‌تر، عقود اسلامی را ساده و تخصصی کنیم. اگر مؤسساتی باشند که صرفاً بر اساس عقود اسلامی همانند عقود مشارکتی و بر اساس مشارکت در سود و زیان عمل کنند در سیستم بانکی خود با مشکل کم‌تری مواجه خواهیم بود.