حجت‌الاسلام و‌المسلمين دکتر سيدمحمدكاظم رجايی، عضو هيئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) در گفت‌وگو با خبر‌گزاری بين‌المللی قرآن(ايكنا) به توضيح تفاوت بهره و ربا پرداخت و گفت: ربا در لغت به معنای زياده است. در قرآن و فقه هم همين اصطلاح به كار گرفته شده است. ربا بر دو نوع است؛ ربای معاملی و ربای قرضی. ربای قرضی به اين معناست كه در قرارداد قرض، زياده‌ای مشروط می‌شود كه آن را ربا می‌گويند.
اركان ربا
وی افزود: ربا سه ركن دارد. اولا در قرارداد قرض تعريف می‌شود، بدين صورت كه فرد يا موسسه قرض‌دهنده، علاوه بر مبلغ پرداختی، مبلغی را نيز به عنوان زياده دريافت می‌كند و اين صرفا در قرض است نه در تسهيلات. تعبير تسهيلات برای قراردادهای جعاله، مشاركت در سود و زيان و عقود مختلف مبادلاتی و مشاركتی به كار می‌رود و اين نوع تسهيلات قرارداد قرض نيست. دومين ركن ربا زياده است و سوم اين‌كه زياده مشروط است. اگر زياده در قرض شرط نشود و مبتنی بر زياده نباشد، مستحب است كه قرض‌گيرنده زياده‌ای را به قرض‌دهنده بدهد، اما چون مشروط نيست، مشكلی ندارد.
همانندی عملكرد بهره و ربا
مسول «مركز پژوهش كاربردی قدر» در ادامه در مورد تفاوت بهره و ربا گفت: ما در اين زمينه با دو اصطلاح مهم روبه‌رو هستيم. يكی بهره يا «interest» و ديگری ربا يا «usuary». در ادبيات غرب ابتدا واژه «usuary» مطرح بود و با شروع رنسانس و تحولات صنعتی و رونق توليد و تجارت، آرام آرام واژه ربا كه واژه نجسی بود، تغيير شكل پيدا كرد و واژه «interest» به معنای بهره جای «usuary» را می‌گيرد.
وی ادامه داد: آنچه كه در عمل در سيستم بانكی دنيا مشاهده می‌كنيم و آنچه كه در ايران تا سال 1362 داشتيم، چيزی جز زياده وام نيست؛ يعنی قرارداد وام كه مرادف با قرض است و موعد پرداخت اصل، موعد دريافت اقساط توسط بانك و زياده و نرخ بهره هم در آن مشخص باشد كه البته به آن بهره می‌گويند. اما اين همان رباست، چون خصوصيات ربا، يعنی سه مشخصه اصلی را دارد؛ هم قرارداد وام يا قرض است، هم زياده است و هم مشروط است. پس می‌توانيم بگوييم بهره دارای كاركرد و عملكردی، عيناً همانند رباست.
حجت‌الاسلام رجايی در ادامه در رابطه با بهره‌ای كه در نظريه‌ها آمده، گفت: اگر به نظر نظريه‌پردازان بزرگ بهره همانند ايروينگ فيشر، صاحب كتاب نظريه بهره، بوم باورك، صاحب كتب «بهره و سرمايه» و «نظريه اثباتی» و افرادی همانند شومپيتر مراجعه كنيم، وقتی كه تعريف اين افراد از بهره را می‌خوانيم، تعبير اين‌ها از بهره، در قرارداد وام و قرض مطرح است و آنان نيز بهره را به زياده مشروط تعبير می‌كنند. بنابراين هم در تئوری و هم در عمل نظريه‌پردازان اصلی بهره مشاهده می‌كنيم كه بهره و ربا كاملاً منطبق بر هم هستند و همان مقوم‌هايی كه در تعريف ربا نهفته است، در تعريف بهره نيز وجود دارد و هيچ تفاوتی بين بهره و ربا وجود ندارد.
شناسایی ربا، اولین گام مبارزه با آن
حجت‌الاسلام رجايی با اشاره به روايتی با مضمون همه‌گير شدن ربا در آخرالزمان در خصوص راه‌‌های مقابله با ربا گفت: راه اول شناسايی دقيق است. امروز بسياری از عقود مبادله‌ای و مشاركتی كه بانك‌ها منعقد می‌كنند، به نحوی صورت می‌گيرد كه هيچ يك از طرفين قرارداد اطلاع دقيقی از مفاد و وظايف محوله در قرارداد ندارند. پس در گام اول هم مردم و هم مسئولين بانكی ما بايد اعتقاد پيدا كنند كه ربا محاربه با خدا است و از اين رو بايد نسبت به آگاهی از عقود و قراردادهای بانكی اطلاع كافی به دست بياورند تا از بروز قراردادهای صوری و شبهه‌ناك جلوگيری شود.
مردم نسبت به گناه كبيره ربا حساس شوند
اين كارشناس اقتصاد اسلامی، راه دوم مقابله با ربا را اقدامات فرهنگی دانست و افزود: بايد مردم را نسبت به اين گناه كبيره حساس كرد و اين آگاهی را به عموم جامعه منتقل كرد كه ربا اگرچه اسمش زياده است، اما عملا زياده‌ای در اقتصاد خانواده و جامعه ايجاد نخواهد كرد و عملا موجب تباهی و نابودی بنيان‌های اقتصادی و اجتماعی خواهدشد. بايد توجه داشت كه امروزه بيشتر رباخواری جامعه از طريق سيستم بانكی صورت می‌گيرد و بايد نسبت به اين مسئله حساس بود. ذكر اين نكته ضروری است كه آنچه توسط قوه مقننه و شورای نگهبان مورد تائيد است، قانون عمليات بانكی بدون ربا است، نه قراردادهايی كه بانك با مشتری منعقد می‌كند.