وهاب قلیچ (عضو هیئت علمی پژوهشکده پولی و بانکی)
دین اسلام برای تمام ابعاد زندگی بشر دارای طرح و برنامه است. یکی از این ابعاد زندگی به مرگ انسان‌ها و رفتار بازماندگان باز می‌گردد. در سالیان اخیر سنت‌هاي نادرستي در حاشيه مراسم عزاداري و ختم شكل گرفته است که به نظر می‌رسد چندان با قواعد و رهنمودهای شریعت همخوانی ندارد.
خرید دسته گل و تاج گل‌‌های گران‌قیمت، توزیع اطلاعیه‌های رنگارنگ تسلیت، نصب پارچه نوشته‌ها و بنرهای بزرگ عرض تسلیت و عکس متوفی، انواع هزینه‌کردهای تجملی برای تزئین سالن ختم، مزار و سنگ‌قبر متوفی و غیره تنها گوشه‌ای از این رفتارها و سنت‌هاي نادرستي است که در مراسم ترحیم رواج یافته است. تاسف‌بار آنکه تمام این هزینه‌ها در شرایطی انجام می‌شود که بخشی از جامعه به خاطر فقر و تنگدستی و ناتوانی مالی در پاسخ به مخارج ضروری روزمره، تامین هزینه‌های درمانی و تحصیلی، تامین هزینه‌های ازدواج و تشکیل زندگی با مشکلات سختی دست و پنجه نرم می‌کنند.
این آسیب می‌طلبد که در رفتارها و نحوه هزینه‌کردهایی که شاید نفعی برای متوفی نداشته باشد تجدیدنظر شود. سنت قرض‌الحسنه از جمله سنت‌های نیکو و پسندیده اسلامی است که با هدف رفع نیازمندی فقرا و محرومان جامعه توصیه موکد شده است.
قرض‌الحسنه از نظر اسلام عملي سفارش شده و مستحبي است که در کنار اعمال واجبي همچون نماز و زکات مورد تاکيد و تشويق قرار گرفته است. خداوند متعال در آيه ۲۰ سوره مبارکه مزمل در کنار فرمان به این دو امر واجب، به قرض‌الحسنه نيز که عملي مستحب است، فرمان مي‌دهد که از این توصیه مي‌توان به استحباب موکد قرض‌الحسنه پی برد.
در روايات، ثواب قرض دادن بيش از صدقه دادن و انفاق دانسته شده است. پيامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) در بيان ارزشگذاري اعمال مومنان مي فرمايد: اَلصَّدَقَةُ بِعَشرَهٍ وَ القَرضُ بِثَمانِيَهَ عَشرَ؛ صدقه دادن، ده حسنه و قرض دادن، هجده حسنه دارد. (كافي، ج 4، ص 10، ح 3). همچنین از جمله آثار قرض‌الحسنه مي‌توان به محو گناهان و سیئات اشاره کرد (أَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَّأُکَفِّرَنَّ عَنکُمْ سَیِّاتِکُمْ: سوره مبارکه مائده، آيه 12).
از این‌رو مشخص است که اعطای قرض‌الحسنه به نیازمندان و باز کردن گره از مشکلات مالی آنان با نیت بهره بردن درگذشتگان از ثواب و اجر معنوی آن اقدامی به مراتب پسندیده‌تر و پرفایده‌تر از صرف هزینه‌های گزاف و تجملی در مراسم ترحیم و ترویج یک رفتار ضدفرهنگی است.
اما آنچه مسلم است اعطای قرض‌الحسنه و هدیه کردن ثواب آن به روح متوفی با هدف تعالی روح درگذشته و تسلی خاطر بازماندگان نیازمند ابزار و تشکیلاتی است. در نظام بانکداری بدون ربا، طرح‌هایی برای تسهیل این اقدام تدارک دیده شده است. به عنوان نمونه در یکی از این طرح‌ها تلاش شده است تا با بسترسازی اجرای بهتر این سنت حسنه، زمینه کاهش اسراف و هدفمندسازی هزینه‌کردهای مذکور را فراهم سازد. در این طرح افراد می‌توانند مبلغ خريد تاج گل و یا سایر هزینه‌های مرتبط براي مراسم ترحيم را به نیّت فرد متوفی، به‌صورت وام قرض‌الحسنه براي توانمندسازي نيازمندان و توسعه مناطق محروم اختصاص دهند. با توجه به اینکه مبالغ جمع‌آوری شده در این طرح از طریق پرداخت وام قرض‌الحسنه به نیازمندان تعلق مي‌گيرد، همزمان با بازپرداخت اقساط توسط فرد نيازمند (تسهیلات‌گیرنده)، اين مبلغ به شخص نیازمند ديگري مجددا تخصيص مي‌يابد. بدین طریق اين چرخه مدام تکرار مي‌شود و در عمل به مدت نامحدود، به تعداد فراوانی از نيازمندان جامعه کمک مي‌شود. البته فرد خیّر می‌تواند جهت تسلی خاطر بازماندگان متوفی، ایشان را از صرف این هزینه به نیت کسب اجر معنوی متوفی مطلع سازد.
امید می‌رود با بهره‌گیری هر چه بهتر و بیشتر از سنن پسندیده‌ای همچون قرض‌الحسنه، وقف، صدقه و ... در مسیر زندگی به سبک الگوی اسلامی قدم برداشته و از اسراف و تبذیر و دامن زدن به رویه‌های نادرست پرهیز نماییم.