بیست و سومین جلسه از سلسله نشست‌های بررسی و نقد پژوهش‌های بانکداری و مالی اسلامی با موضوع: «آسیب‌شناسی بازار بین‌بانکی در ایران» روز چهارشنبه ۲۹ خرداد ماه ۱۳۹۸ در پژوهشکده پولی و بانکی برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام دکتر سید عباس موسویان (عضو شورای فقهی بانک مرکزی) و دکتر سید سعید شمسی‌نژاد (عضو هیئت مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت) به ارزیابی چالش‌های بازار بین‌بانکی ریالی از زمان تاسیس تاکنون پرداختند و در ادامه، حجت‌الاسلام دکتر سید هادی عربی (رئیس دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه قم)، محمدرضا حاجیان (معاون مطالعات اقتصادی و بانکی بانک پاسارگاد) و حسین بازمحمدی (مشاور بانک مرکزی) به عنوان ناقد دیدگاه‌های خود را ارائه نمودند.
در ابتدای این نشست، دکتر شمسی‌نژاد بازار بین‌بانکی را بدین صورت تعریف کرد: بخشی از بازار پول که در آن بانک‌ها و موسسات اعتباری جهت تامین مالی کوتاهمدت و ایجاد تعادل در وضعیت نقدینگی خود، با یکدیگر وارد معامله می‌شوند و اهداف اصلی تشکیل این بازار را شامل این موارد دانست: ایفای نقش فعال و موثر بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی از طریق راهبری نرخ‌های سود، رفع مشکلات نقدینگی کوتاهمدت بانک‌ها، برقراری ارتباط صحیح و نظام‌مند میان بانک‌ها، کاهش ریسک نقدینگی در بانک‌ها، کاهش کسری اتاق پایاپای بانک‌ها و ممانعت از اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی.
وی در ادامه سوال اصلی تحقیق را شناسايي اصلی‌ترین عوامل آسیب‌زا مطرح نمود و تاکید کرد که بر اساس یافته‌های تحقیق (که بر اساس نظر خبرگان به دست آمده) ۵ عامل به عنوان مهمترین عوامل آسیب‌زا در بازار بین‌بانکی قابل شناسایی هستند که عبارت‌اند از: نبود نظام رتبه‌بندی و مدیریت ریسک، فقدان سامانه جامع مبادلات الکترونیکی بین‌بانکی، عدم تنوع در ابزارهای پولی و مالی کوتاهمدت منطبق با شریعت، عدم شفافیت در نرخ‌های بازار و فقدان ساختار مناسب تشکیلاتی. شمسی‌نژاد در پایان تاکید کرد که با شناخت عوامل آسیب‌زا می‌توان به طراحی ساختار جدید بازار بین‌بانکی در جهت افزایش کارایی اقدام نمود.
در ادامه این نشست دکتر موسویان استفاده صرف از ابزار وکالت جهت معاملات بین‌بانکی را به عنوان یکی از مهمترین آسیب‌های این بازار در نظر گرفت و تاکید کرد: هر یک از ابزارهای مالی اسلامی متناسب با یک نیاز حقیقی طراحی شده‌اند و نمی‌توان از یک ابزار واحد جهت پاسخگویی به تمامی نیازها در بازار بین‌بانکی استفاده کرد. شاید همین استفاده نامناسب از ابزار وکالت سبب ایجاد شبهاتی شرعی گردیده است. مثلا در تعیین نرخ سود سپرده‌پذیری شبانه در بازار بین‌بانکی بر اساس عقد وکالت، بعضا مشاهده می‌شود که این نرخ از سودی که بانک سپرده‌پذیر به سپرده‌گذاران خود می‌دهد و یا حتی از نرخی که از تسهیلات‌گیرندگان دریافت می‌کند، بیشتر است؛ که این خود اشکالاتی در کاربرد عقد وکالت ایجاد می‌کند. بنابراین ضرورت دارد از سایر روش‌ها، عقود و ابزارهای اسلامی به عنوان مکمل ابزار وکالت، جهت توسعه و تعمیق بازار بین‌بانکی استفاده کرد.
آقای حاجیان در ادامه این نشست ضمن تائید پائین بودن میزان افشاء و شفافیت در بازار بین‌بانکی کشور و ضرورت انجام اصلاحات در این رابطه گفت: شاید در نگاه اول این طور احساس شود که نرخ مرجع در معاملات بین‌بانکی ریالی در کشور اساسا وجود ندارد. اما همان طور که ﺩﺳﺘﻮﺭﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﺟﺮﺍﻳﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎﺕ ﺑﺎﺯﺍﺭ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﻲ ﺭﻳﺎﻟﻲ ذکر شده، بانک مرکزي در ابتداي هر روز ميانگين مـوزون نـرخ معـاملات در روز کـاري قبـل را بـر حـسب سررسيدهاي مختلف به عنوان «نرخ مرجع» به اطلاع اعضای بازار بین‌بانکی مي‌رساند. البته این نرخ مرجع بنا به دلایلی به صورت عمومی منتشر نمی‌شود که این خود یک آسیب محسوب می‌شود.
دکتر عربی در ادامه این نشست به ارزیابی ابعاد علمی و روش تحقیق پژوهش پرداخت و تاکید کرد: به لحاظ روشی اشکالاتی به سوالات پرسش‌نامه مطرح بوده و برخی از سوالات به صورت همزمان از چند مفهوم پرسش می‌کنند که به لحاظ علمی دارای اشکال است. همچنین، این یافته تحقیق که نشان می‌دهد شبهات شرعی به عنوان یکی از آسیب‌های اصلی در عملکرد بازار بین‌بانکی مورد تاکید خبرگان قرار نگرفته، جای تامل و بررسی بیشتر دارد. چرا که با افزایش تعداد خبرگان، ممکن است این نتیجه تغییر کند و شبهات شرعی نیز در زمره یکی از ۵ آسیب اول قرار گیرد.
در پایان این نشست آقای بازمحمدی مسئله پیش‌نیازهای بازار بین‌بانکی را مورد تاکید قرار داد و افزود: همان طور که در مبانی نظری و علمی مطرح می‌شود، موفقیت بازار بین‌بانکی در عمل نیازمند فراهم شدن برخی مقدمات است که دستیابی به ثبات پولی، نظارت صحیح و پذیرش منطق بازار در تعیین نرخ‌های سود برخی از مهمترین آنها محسوب می‌شود. بنابراین علت اینکه بازار بین‌بانکی تاکنون به جایگاه اصلی و کلیدی خود دست پیدا نکرده، شاید فراهم نبودن برخی از این پیش‌نیازها باشد. لذا ضرورت دارد در کنار توسعه و تعمیق بازار بین‌بانکی با استفاده از ابزارهای اسلامی جدید، به تقویت هر چه بیشتر پیش‌نیازهای موفقیت این بازار نیز توجه کرد.
علاقمندان می توانند جهت دریافت «مقاله مورد نقد» و «صوت و تصاویر جلسه» به صفحه سلسله نشست‌های نقد و بررسی پژوهش‌های بانکداری و مالی اسلامی مراجعه فرمایند.