نشست تخصصی «خلق پول (تبیین موضوع و حکم) با بررسی فتوای حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی» پنجشنبه ۱۶ اسفند ماه با همکاری مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی مدیریت حوزه علمیه، مدرسه تخصصی فقه امام کاظم (ع) و بنیاد فرهنگ و اندیشه انقلاب اسلامی در سالن جلسات سلمان فارسی مدرسه امام کاظم (ع) برگزار شد.
در این نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید عبد الحمید ثابت عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه و حجت الاسلام والمسلمین دکتر غلامعلی معصومی‌نیا عضو مدیر گروه اقتصاد و بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی به عنوان ارائه دهنده و حجت الاسلام جواد عبادی مدیر مؤسسه فقه اقتصادی طیبات به عنوان دبیر حضور داشتند.
ضرورت تبیین فتوای آیت الله مکارم شیرازی
در ابتدای این نشست حجت الاسلام عبادی در شرح مختصری از ضرورت نشست اذعان داشت: کمتر از پنج ماه پیش جمعی از اقتصاددانان از حضرت آیت الله مکارم شیرازی پیرامون خلق پول در ساز و کار بانکی سوالاتی کرده و خواستار فتوای ایشان در این زمینه شدند.
وی افزود: حضرت آیت الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ به سوال مذکور فرمودند «با توجه بر آنچه موقوم داشته‌اید این کار مصداق بارز اکل مال به باطل است، زیرا سرمایه‌ای وجود ندارد که آن‌ها به وسیله آن معامله می‌کنند و از سوی دیگر باعث تورم و ضرر و زیان جامعه است و در مجموع بی‌شباهت به یک نوع کلاهبرداری نمی‌باشد که آن هم حرام است و اگر روزی سپرده‌گذارن بخواهند سپرده خود را بگیرند آن بانک مسلما ورشکسته خواهد شد؛ چون چند برابر موجودی خود مصرف کرده است».
مدیر مؤسسه فقه اقتصادی طیبات پیرامون چرایی و ضرورت برگزاری نشست مذکور بیان کرد: پس از انتشار فتوای حضرت آیت الله مکارم شیرازی برخی از مسئولین نظام مالی کشور و برخی از اقتصاددانان با نگاه انتقادی به این فتوا اظهار داشتند که در این فتوا حوزه علمیه متوجه موضوع نشده و در واقع این فتوا بدون اظهار نظر تخصصی نیست. بدین جهت ما لازم دیدیم که جهت دفاع از فتوای مرجع بزرگوار پا به میدان گذاشته و به شرح و بسط فتوا با رویکرد تبیین موضوع و فتوا به صورت تخصصی بپردازیم.
چگونگی خلق پول توسط بانک‌ها
در ادامه حجت الاسلام والمسلمین ثابت پیرامون اهمیت فتوای حضرت آیت الله مکارم شیرازی اظهار داشت: این فتوا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چراکه از آن می‌توان در مسئله نظام‌سازی و ایجاد سیستم در نظام اقتصادی حکومت دینی در ایران و سایر کشور‌های اسلامی استفاده کرد.
وی در مورد وظیفه اصلی بانک گفت: وظیفه اصلی بانک این است که وجوه مردم را جمع آوری کند و به اشخاصی که فعالیت اقتصادی می‌کنند و نیاز به منابع مالی دارند تسهیلات دهد؛ اما اینکه در واقع نیز عملکرد بانک‌ها بر این اساس است و یا اینکه پشت پرده به فعالیت دیگری یعنی واسطه گری می‌پردازند؟ نیاز به تشریح دارد.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی ضمن بررسی سیر تحول عملیات بانکداری بیان کرد: عملیات بانکداری تاکنون چندین مرحله داشته است؛ در مرحله سوم، بانک و موسساتی که وام می‌دادند به این نتیجه رسیدند که به جای سکه دادن به متقاضیان وام، رسید بدهند. البته در این مرحله پس از اینکه رسید به بانک می‌رسید، حذف می‌شد ولیکن با این حال، به مرور زمان چندین برابر وجوهی که دریافت کرده‌اند با رسید بانکی وام می‌دادند.
وی اضافه کرد: امروزه جای رسید بانکی در زمان قدیم را حساب‌های بانکی گرفته‌اند با این تفاوت که در گذشته پس از اینکه رسید به بانک می‌رسید، اعتبار آن حذف می‌شد و تنها سود آن به بانک می‌رسید ولیکن امروزه حساب‌هایی که ایجاد می‌شود در سیستم بانکی می‌ماند و بانک مالک آن می‌شود! در واقع این ایجاد حساب بدون اینکه پشتوانه و ما به ازائی داشته باشد خلق پول بدون ما به ازاء محسوب می‌شود.
مدیر گروه دانشگاه عدالت در رابطه با آثار خلق پول توسط بانک‌ها عنوان کرد: آماری که امروزه ارائه داده‌اند این است که کل اسکناس موجود نسبت به مجموع نقدینگی یعنی مجموع سکه‌ها و رسید ها، تنها سه درصد است. پس از اینکه بانک این حساب را ایجاد کرد از آن جایی که در واقع این حساب ما به ازائی ندارد باعث می‌شود که نقدینگی بالا رود و یکی از آثار آن تورم و یکی از علل وضعیت اقتصادی است که امروزه بر کشور حاکم است.
مخالفت برخی از اقتصاددانان بزرگ دنیا با خلق پول توسط بانک‌ها
حجت الاسلام والمسلمین معصومی‌نیا در بخش دیگر این نشست پیرامون خلق پول گفت: خلق پول توسط بانک‌ها بدون اینکه پشتوانه‌ای در کار باشد منشا کسب درآمد و سود فراوانی برای آن‌ها شده است. این مسئله منجر به افزایش دارایی بانک‌ها می‌شود و آن‌ها بدون اینکه این پول را به فعالان اقتصادی اختصاص دهند به راحتی از آن سود به دست می‌آورند و حال آنکه مردم برای اندک دارایی خود سختی‌های فراوانی می‌کشند.
عضو ستاد راهبردی مرکز اقتصاد مقاومتی حوزه علمیه قم پیرامون اظهار نظر و مخالفت اقتصاددانان بزرگ دنیا در رابطه با خلق پول گفت: به اعتقاد آقای موریس آله برنده جایزه نوبل اقتصادی، چون بانک‌ها خلق پول می‌کنند نظام توزیع درآمد را به هم می‌زنند، وی فعالیت خلق اعتبار را که توسط بانک‌های تجاری اتفاق می‌افتد همچون جعل اسکناس و وام دادن آن در مقابل بهره می‌داند که البته به صورت قانونی تحت نظام ذخیره قانونی جزئی شکل گرفته است.
وی افزود: موریس آله در یکی از کتاب‌های خود می‌گوید «در واقع، بدون اغراق، سازوکار کنونی خلق پول از طریق اعتبار یقیناً «سرطانی» است که ریشه‌های مالکیت خصوصیِ اقتصاد‌های بازار را در فرآیندی بدون بازگشت می‌پوساند». در واقعیت معجزه‌ای که از طریق خلق اعتبار رخ می‌دهد به طور اساسی قابل مقایسه با چیزی است که جاعلان با وام دادن اسکناس‌های تقلبی در مقابل دریافت بهره انجام می‌دهند. در هر دو مورد، یعنی چه اینکه جعل اسکناس شود و چه اینکه در بانک خلق پول شود، اثر تحریکی بر اقتصاد یکسان است.
حجت الاسلام والمسلمین معصومی‌نیا میلتون فریدمن آمریکایی را از مخالفان خلق پول دانست و گفت: فریدمن از بزرگترین اقتصاددانان دنیا است و شاید از جهت استدلال، هم رتبه فریدمن در علم اقتصاد وجود نداشته باشد. وی در مورد خلق پول معتقد است که بر بانک مرکزی لازم است که جلوی ذخیره بانک‌ها بگیرد و اجازه وام دادن بانک‌ها را ندهد.
مدیر گروه اقتصاد و بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی در پاسخ به شبهه‌ای مبنی بر اینکه بین خلق پول و صدور چک مدت‌دار تفاوتی وجود ندارد و در هر دو پشتوانه‌ای نیست تصریح کرد: بین این دو تفاوت بسیاری وجود دارد. پس از اینکه چک وصول شد اثر آن تمام می‌شود و این نشان از آن دارد که اثر چک موقت است و حال آن که اعتبار حساب بانکی هیچ‌گاه از بین نمی‌رود.
بانک مرکزی حامی خلق پول
وی در مورد نقش بانک مرکزی اذعان داشت: در ادبیات اقتصادی می‌گویند که بانک مرکزی حافظ اعتبار عموم است و یا اینکه بانک دولت است و حال آنکه در برخی از متون اصلی اقتصاد، یکی از فلسفه‌های بانک مرکزی این است حافظ اعتبار بانک‌ها در هنگام رجوع مردم جهت گرفتن سپرده‌هایشان باشد چراکه خود بانک‌ها بدون پشتوانه این حساب‌ها را ایجاد کرده است. در واقع بانک مرکزی مانع ورشکستگی بانک‌ها می‌شود پس بانک مرکزی حامی بانک‌ها در خلق پول است.
خلق پول مصداق روشن اکل مال به باطل است
عضو ستاد راهبردی مرکز اقتصاد مقاومتی حوزه علمیه قم پیرامون اکل مال به باطل بودن خلق پول توسط بانک‌ها اظهار داشت: از آنچه گفتیم روشن شد که پول در سیستم بانکی عبارت است از یک مقدار عدد ترازنامه‌ای که ما به ازاء خارجی ندارد. قاطبه فقهای ما پیرامون اکل مال به باطل می‌گویند که «لَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ» یعنی هر چیزی که عرفا مصداق باطل است و یکی از مصادیق روشن این مبنا پولی است که بانک‌ها با ایجاد حساب‌های بدون پشتوانه خلق می‌کنند.
در پایان نشست شرکت‌کنندگان به طرح سؤالات خود در زمینه خلق پول پرداختند و از نظرات اساتید ارائه دهنده بهره‌مند شدند.
منبع: پایگاه وسائل