سومین نشست از سلسله نشست های اقتصاد اسلامی با عنوان «بازار سرمایه اسلامی (بورس)» در کانون اندیشه جوان برگزار شد. حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید عباس موسویان در این نشست، به تشریح ویژگی‌های بازارهای سرمایه اسلامی و غیر اسلامی پرداخت و اظهار کرد: تمایز بازار مالی اسلامی و غیر اسلامی این است که همه اصول در بازار سرمایه اسلامی بر اساس اسلام نوشته می شود.
عضو شورای فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تصریح کرد: در کشورهای غیر اسلامی تلاش می شود سود را حداکثر کنند. در حالی که در بازارهای مالی اسلامی با نهادهایی رو به رو هستیم که دنبال سود نیستند و به دنبال اهداف متعالی هستند. در بازار سرمایه اسلامی هدف متفاوت از اهداف بازارهای دیگر است. البته ما منکر سود نیستیم و اسلام سود را هم مطرح می کنداما این سود چهارچوب‌های مشخص دارد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: در بانکداری غربی علاوه بر سود که اساس بازارهای غرب را شکل می‌دهد، بحث بهره را طراحی کردند. در بانکداری غربی وجوه با قرارداد بهره از افراد اخذ می‌شود و اینکه این منابع کجا صرف می‌شود و فعالیتی که با این پول انجام می شود، سود دارد یا ندارد مهم نیست.
وی ضمن بیان اینکه در بانکداری غربی نوعی از سود مطرح است که تابع رابطه واقعی اقتصادی نیست، اظهار کرد: اما در بانکداری اسلامی سپرده‌ها همچنان در اختیار سپرده‌گذار است و بانک به عنوان یک عامل با آن کار می کند. در این بانک ها سود از محل یک فعالیت واقعی اقتصادی به وجود می‌آید و بخشی از سود را بانک به عنوان حق‌الوکاله بر می‌دارد و مابقی را به سپرده‌گذار می‌دهد. ممکن است در اجرا مشکلاتی داشته باشد اما در تئوری همین است.
موسویان در مورد بازار سرمایه نیز گفت: در بازار سرمایه اقتصاد سرمایه داری از ابزارهایی استفاده می‌شود که برخی مورد تأیید اسلام هستند و برخی نیاز به اصلاح دارند و برخی دیگر به کلی مردود هستند.وی تصریح کرد: یکی از این ابزارها اوراق قرضه است؛ به این معنا که بنگاه اقتصادی به جای مراجعه به بانک اوراق منتشر کرده و از مردم قرض می کند. در این اوراق رابطه بر اساس سود تعریف می شود، به همین دلیل ما معتقدیم در بازار اسلامی قابلیت اجرا ندارد. این در حالی است که اوراق قرضه 50 درصد از بازار سرمایه برخی کشورها را شامل می شود.
عضو شورای فقهی بانک مرکزی ادامه داد: ابزار دیگر مالی بازار سرمایه سهام عادی است که بر پایه مالکیت است. به طور مثال کارخانه‌ای را به یک میلیون سهم مشاع تقسیم می کنند و سهامدار بخشی از مالکیت این کارخانه را خریداری می‌کند. این نوع خرید از نظر فقها اشکالی ندارد. البته شرکت‌هایی که تولید کالاهای حرام مثل شراب و همچنین شرکت هایی که اموال نامشروع دارند، از این قاعده مستثنا هستند.
وی نوع سوم سهام را سهام ممتاز عنوان و خاطر نشان کرد: ویژگی های خاصی برای سهام عادی در نظر گرفته و نام آن را ممتاز گذشته اند. البته در اینجا ممتاز به معنای متمایز است، که این تمایز گاهی مثبت و گاهی منفی است. این دستکاری ها برخی مورد تأیید شریعت و برخی رد است.
موسویان ادامه داد: وقتی متفکران اسلامی این بحث را دیدند به این فکر افتادند که با استفاده از حدود اسلامی طراحی های جدید داشته باشند که ایده صکوک مطرح شد. البته نه به عنوان صکوک و بلکه به عنوان اوراق مشارکت که در سال 73 آیت الله هاشمی شاهرودی مطرح کرد که افراد به جای قرض پول در طرح ها شریک شوند. در همان سال شهرداری تهران برای طرح نواب از این طرح استقبال کرد. تا اینکه در سال 1386 قانون نحوه عرضه اوراق مشارکت تصویب شد.
وی افزود: به تدریج حتی متفکران غربی به این نتیجه رسیدند که صکوک خیلی از آسیب هایی که اوراق قرضه برای اقتصاد دارد را نداشت. به همین دلیل اوراق مالی اسلامی جایگاه خوبی در دنیا پیدا کرده است. عضو شورای فقهی سازمان بورس در مورد سود تضمین شده با تأکید بر اینکه هر سود تضمین شده‌ای در اسلام ربا نیست، تصریح کرد: به طور مثال در آیه قرآن به قرارداد بیع تصریح شده که سود تضمین شده دارد. این امر به غلط در بانکداری اسلامی مطرح شده است. برخی ها تحت‌تأثیر قرارداد شرکت این اظهار نظر را می کنند که سود باید به تناسب سرمایه ها باشد.
وی همچنین در مورد تضمین سود سرمایه‌گذاری توسط بانک‌ها، اظهار کرد: این تضمین با تضمینی که مردم می گویند متفاوت است. معنای آن تضمین اصل سرمایه است که این امر را شخص ثالث نیز می تواند تضمین کند. اما سودهای علی‌الحساب یک نکته دارد. بانک می گوید من پرداخت سود را تضمین می کنم و نه اصل آن را یعنی عملیات پرداخت سود را تضمین می کند و نه خود سود را.