صکوک اعتبارنامه اسنادی مرابحه

امیرعباس زینت بخش (دانشجوی دکتری مالی اسلامی دانشگاه (INCEIF) بانک مرکزی مالزی)

بانک صادرات- واردات(Exim Bank)   مالزی در تاریخ 11 فوریه 2014 به عنوان اولین بانک صادرات – واردات در جهان پیرو برنامه صکوک 1 میلیارد دلاری خود، موفق به انتشار 300 میلیون دلار صکوک با سررسید 5 ساله گردید. در آغاز عرضه ، این اوراق با 1.4% سود بالاتر از اوراق خزانه آمریکا و با سود 2.874% در سال پذیره نویسی شد. اوراق مذکور، با استقبال و تقاضای 10 برابری یعنی 3 میلیارد دلار روبرو گردید که موجب شد کل عرضه و پذیره نویسی در یک روز(Intraday)   انجام شده و نهایتا بین 185 سرمایه‌گذار اسلامی و متعارف (19% از خاورمیانه، 65% از آسیا و 16% از اروپا) توزیع گردید. وجوه بدست آمده برای سرمایه در گردش و فعالیت‌های عمومی بانکی و سرمایه‌گذاری‌های منطبق با شریعت[1] بانک مورد استفاده قرار می‌گیرد. موسسات Fitch و Moody’s این اوراق را به ترتیب A و A3 یعنی همرده اوراق دولتی مالزی رتبه‌بندی کرد.

 ساختار‌سازی اوراق فوق تحت عقد وکالت که متضمن دارایی‌های ملموس و نیز مولفه مرابحه قابل وصول برآمده از فروش کالاهای شرعی می‌باشد. این صکوک در منطقه آزاد مالی بین المللی لابوان و نیز بورس اوراق بهادار سنگاپور لیست شد. هدف از این انتشار، ایجاد موقعیت بهتر برای بانک صادرات-واردات مالزی و استفاده هر چه بیشتر این بانک از موقعیت‌ها و فرصت‌های بین‌المللی تجاری می‌باشد.

 به نظر می‌رسد بانک توسعه صادرات ایران(EDBI)[2]  با توجه به موقعیت ویژه خود هم به لحاظ تخصصی بودن و نیز مدیریت جدید آن که از حامیان و صاحبنظران صنعت مالی اسلامی می‌باشند و در راستای حضور فعال‌تر در عرصه تجارت بین الملل و تسهیل صادرات کالاها و واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای، بتواند به شرح ذیل صکوک منتشر نماید:

ساختار این صکوک می‌تواند مانند صکوک بانک Exim  مالزی وکالت – مرابحه باشد با این تفاوت که EDBI، به عنوان ناشر از طرف امین وکیل می‌شود که عمده وجوه به دست آمده را به دفعات متعدد در اعتبارنامه‌های اسنادی مرابحه (LC Murabahah) سرمایه‌گذاری کرده و به صورت دوره‌ای و در فواصل مشخص به توزیع سود میان سرمایه گذاران بپردازد.

  همانگونه که در شکل بالا می توان دید، مراحل کار به صورت ذیل می‌باشد:

1.     سرمایه‌گذاران با امین وارد عقد وکالت شده که به واسطه آن، امین از طرف آنها وارد کار با EDBI می شود.

2.     سپس وجوه صکوک مرابحه را به امین منتقل کرده و گواهی های شامل اصل و سود (ربح) را از امین دریافت می‌کنند.

3.     امین EDBI  را به عنوان وکیل در انجام LC Murabahah  وارد عقد وکالت می گردد.

4.     وارد کننده‌گان تقاضای خود را به EDBI تسلیم می کنند.

5.     EDBI  وجوه کالاهای مستقر در بازار صادر کننده (در اینجا چین) را به حساب دولت ج.ا.ایران واریز می کند.

6.      دولت ج.ا.ایران، درخواست پرداخت مبالغ کالاها را به دولت چین (که خریدار نفت است و وجوه خرید نفت را به ایران بدهکار است) و یا بانک عاملی که نگه دارنده درآمدهای دولت است تسلیم می‌نماید.

7.     وجوه کالاها به حساب (بانک عامل) صادرکننده چینی واریز می گردد. 

8.     کالا به سوی ایران منتقل گشته و تسلیم EDBI می گردد.

9.     EDBI مبالغ هزینه شده + سود را نقدا و یا در طول مدت از مشتری دریافت می نماید. نکته: میزان پرداختی برای بیمه کردن محموله‌ها در مبدا و مقصد و در مسیر جزء هزینه‌ها به حساب آمده و همه این موارد در قیمت‌گذاری اوراق دخیل بوده و مورد محاسبه قرار می‌گیرد.

10.  EDBI در مقاطع زمانی که با امین (سرمایه گذاران) از قبل توافق کرده است، سود (ربح) را به امین پرداخت می‌نماید و امین آنرا به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌نماید.

11.  در زمان سررسید، EDBI  اصل مبالغ دریافتی از امین را بر می گرداند.

 همچنین EDBI با این ابزار می تواند در راستای تقویت صادرات نقش پررنگ تری ایفا نماید به این صورت که با وجوه بدست آمده صکوک مرابحه، کالاهای صادراتی که بازار مشخص دارد را از صادر کننده خریداری کرده و فروشنده را به عنوان وکیل خود در ارسال کالاها به بازار هدف و فروش آنها و واریز وجوه به حساب مشخص در کشور هدف تعیین نماید. نکته این است که با توجه به تضمین بانک نسبت به خرید کالاها، EDBI کالاها را با تخفیف خریداری کرده و در مرحله فروش، سود بدست می آورد. (البته فروش به خریدار خارجی می‌تواند مدت دار و با سود خاص خود باشد).  سوالی که مطرح است در خصوص نحوه انتقال وجوه به دست آمده به کشور است که در حقیقت اصل و سود وجوه صکوک می باشد EDBI با استفاده از آن وجوه بدست آمده می‌تواند مجددا وارد عقد مرابحه دیگری شده و در مسیر LC Murabahah  که شرح داده شد، از آن وجوه استفاده نماید.

این اوراق می تواند با سررسید 5 ساله بوده و در پایان هر سال ویا حتی هر شش ماه یکبار نرخ سود آنرا با شرایط اقتصادی حاکم بر بازار داخلی و بین المللی منطبق (Rest or Step Up)نمود.

 جمع بندی:

مالی اسلامی توان ساختارسازی و عرضه ابزار های کار آمد برای رفع مشکلات و همچنین ایجاد موقعیت بهتر برای موسسات مالی کشور را دارد. ساختار ارائه شده در هر دو شرایط تحریم و غیر تحریم قابل اجرا می‌باشد با این تفاوت که در شرایط عادی و عدم تحریم، دولت حذف گشته و دو بانک عامل مستقیما با یکدیگر در خصوص تضمین پرداخت وجوه به فروشنده و تحویل کالا به خریدار در تعامل و همکاری می‌باشند.

اعتبارنامه اسنادی را با دو عقد دیگر مشارکت و یا تنها وکالت نیز می‌توان انجام داد. اوراق اعتبارنامه اسنادی مرابحه می تواند:

- مورد استفاده همه بانک‌های تجاری (خصوصا دولتی) قرار گیرد و محدود به بانک توسعه صادرات نمی‌باشد. در صورت اینکه وارد/صادرکننده کالا از شرکت‌های بزرگ باشند، کار با سهولت بیشتری انجام شدنی است. همچنین می توان با دسته بندی شرکت های کوچکتر، پکیج های خاصی را برنامه ریزی کرده و بر روی آنها اوراق بهادار صکوک را منتشر نمود.

- باعث تقویت بازار سرمایه گردد.

- موجب تقویت اقتصاد واقعی و تولید گردد.

- بار دولت در امر تامین مالی صادرات-واردات را کمتر کند. به این نکته توجه شود که این طرح نه تنها تعارضی با خطوط اعتباری موجود ندارد، بلکه خود یک سیستم و خط اعتباری متکی به سرمایه سرمایه گذاران (غالبا خصوصی) بوده و ظرفیت بانکها را در زمینه صادرات و واردات افزایش می دهد.

- حضور ایران و شرکت‌های ایرانی را در عرصه تجارت بین المللی تقویت نماید.

و سخن آخر اینکه ازآنجا که عقود اسلامی اجازه تامین مالی برای موارد مخرب نظیر تولید سلاح‌های کشتارجمعی، مواد مخدر و دخانیات، الکل و غیره را نمی‌دهد، با برجسته کردن این مورد در امیدنامه (Prospectus) می‌توان از این ابزار استفاده بیشتری در تجارت بین‌الملل به خصوص در ارتباط با کشورهای اسلامی نمود.

1. به این منظور کمیته فقهی بانک به صورت دوره ای موارد استفاده وجوه را بررسی کرده و از صرف آنها در موارد منطبق با شریعت اطمینان حاصل می نمایند.

2.  Export Development Bank of Iran