وهاب قلیچ (کارشناس پژوهشی)
از جمله مهمترین عواملی که اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا را با مشکل مواجه نموده، وجود آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های جزیی و متعددی است که با روح بانکداری اسلامی مغایرت دارد که متأسفانه از اینرو است که دستورالعمل‌های متناسب با بانکداری اسلامی به مرحله اجرا در نمی‌آیند.
در راستای اصلاح نظام بانکی و رسیدن به بانکداری اسلامی توجه به چند نکته الزامی است:
1- اصلاح آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های بانکها باید در اولویت قرار بگیرد، زیرا قانون عملیات بانکی کشور مبتنی بر شریعت اسلامی بوده و از این بابت مشکلی در آن مشاهده نمی‌شود. متاسفانه آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های جزیی فرع بر اصل شده و بانکداری اسلامی را با معضلاتی مواجه کرده است.
2- تعداد عقود به ویژه در بخش اعطای تسهیلات نیز از جمله معضلاتی است که اسلامی شدن بانکها را تحت تاثیر قرار داده است. متاسفانه به نام دریافت وام کالا، متقاضیان به رفع دیگر مایحتاج زندگیشان مبادرت ورزیده و صوری‌سازی و فاکتور‌نویسی می‌کنند. اگر بانکها بتوانند عقود متنوعی داشته باشند بی‌گمان در بخش تسهیلات نیازی به صوری‌سازی نبوده و تسهیلات بر اساس عقود به طور صحیح پرداخت می‌گردد.
3- یکی دیگر از مسایل مهم در نظام بانکداری اسلامی تامین شرایط انعقاد عقود مشارکتی است . به نظر می‌رسد بانک مرکزی نباید به هر بانکی مجوز عقود مشارکتی را بدهد؛ زیرا در راستای صحیح اجرایی شدن این عقود باید شرایط و ابزارهای ویژه‌ای مهیا شود. در واقع با رویکرد اعطای جواز به همه بانکها برای عقود مشارکتی، مشارکت واقعی صورت نگرفته و شبهه ربوی بودن آن آشکار می‌شود. بنابراین راهکار اساسی این است که شرایط مورد نیاز بانکها برای انعقاد و اجرای صحیح عقود مشارکتی مشخص و استقرار آن در بانکها از سوی بانک مرکزی تایید شده و سپس مجوز آن به بانکها اعطا شود.
4- یکی از مباحث مهم و پرکاربرد در بسیاری از بانک‌های کشورهای اسلامی برخورداری از هیأت شرعی در بانک‌هاست به طوریکه امروزه بانک‌های اسلامی در بیشتر کشورهای اسلامی از یک هیأت نظارتی شرعی برخوردارند. هیأت شرعی که بتواند به عنوان یک واحد مجزا بر فعالیت‌های بانکی نظارت نموده و از دیگر نظارت‌های بانکی مستقل عمل نماید .
5- بحث رتبه‌بندی بانکها نیز از جمله مباحثی است که التزام و عمل به آن می‌تواند در اسلامی شدن بانکها نقش مؤثری داشته باشد. اینکه بانکها بر حسب میزان رعایت اصول اسلامی در عملیات بانکداری، سنجش و رتبه‌بندی شوند و نتایج به اطلاع عموم جامعه برسد، انگیزه خوبی برای تقویت نظارت داخلی در آنان به وجود می‌آورد.
6- شفاف‌سازی نیز یکی از مواردی است که هر بانکی و به ویژه بانک مرکزی باید بیشتر به آن بپردازند؛ زیرا بسیاری از منتقدان با دیده تردید به فعالیت‌های بانکی نگریسته و با نظر به برخی از عملکردهای مبهم و غیرشفاف نظام بانکی، کلیت فعالیت‌های این نظام را زیر سوال می‌برند. به عنوان نمونه برخی منتقدان به رابطه مالی بین بانک مرکزی و بانکها و پولی که به عنوان سود در بازار بین‌بانکی رد و بدل می‌شود انتقاد نموده و ماهیت آن را جویا می‌شوند که به واقع این فعالیت‌های بین بانکی بر اساس کدام عقود شرعی انجام می شود؟! یا وجوهی که بانک مرکزی تحت عنوان اوراق مشارکت جمع‌آوری می‌کند واقعاً در کدام پروژه اقتصادی هزینه شده و مشارکت داده می‌شود!؟ بنابراین بانک مرکزی می‌تواند با عنوان نمودن نوع مصارف وجوه سپرده‌گذاران و سرمایه‌گذاران و شفاف‌سازی بیشتر، مانع ایجاد بخش زیادی از شبهات جامعه شود.
7- توجه به مقوله مهم فرهنگ سازی و آموزش همگانی قراردادهای بانکداری اسلامی، همچون آشناسازی کودکان در مدارس و حتی آشناسازی دانشگاهیان با انواع عقود و فعالیت‌های بانکداری اسلامی از جمله مواردی است که می تواند به اسلامی شدن بانکها و شناخت بیشتر مردم از میزان سلامت نهاد بانکی بینجامد.
منبع: روزنامه قدس، مورخ 1393/08/01.