وجود اطلاعات و آمار بهنگام اقتصاد کلان در تصمیم‌ها و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی اهمیت و اثرگذاری چشمگیری دارد. اگرچه مراجع رسمی آماری در کشور اقدام به انتشار رسمی داده‌های مربوط به اقتصاد کلان مانند حساب‌های ملی می‌کنند، جدا از مشکلات کلی در جمع‌آوری و طبقه‌بندی، ضعف این داده‌ها این است که عمدتاً تواتر فصلی یا سالانه دارند و با تأخیر چندماهه از انتهای دوره منتشر می‌شوند. این انتشار با وقفهٔ داده‌ها تبیین‌کنندهٔ واقعیت‌های دوره‌های گذشته است و نمی‌تواند اطلاعات دقیقی از وضعیت کنونی اقتصاد در اختیار بگذارد. البته در کشور ما علاوه بر وقفهٔ انتشار قابلِ‌پیش‌بینی، در برهه‌های زمانی مختلف وقفهٔ طولانی و غیرقابلِ‌پیش‌بینی نیز در انتشار آمار اتفاق می‌افتد که اتکا به داده‌های رسمی برای تبیین وضعیت کنونی اقتصاد را بیش از کشورهای دیگر به چالش می‌کشد. برای برطرف‌کردن خلأ نبود اطلاعات دربارهٔ وضعیت کنونی اقتصاد، در مطالعات مختلف رویکردهای کنون بینی پیش‌گرفته می‌شود. پایهٔ اصلی کنون‌بینی به‌کارگیری اطلاعات در دسترس با تواتر بالا و تأخیر انتشار کم به‌منظور به‌دست‌آوردن برآورد زودهنگام از متغیرهای مهم است (بانبورا و همکاران، ۲۰۱۳). ارزش کنون‌بینی این است که پیش از انتشار داده‌های رسمی، می‌تواند وضعیت فعلی را تبیین کند.
اقتصاد ایران در دوره‌های اخیر همواره در معرض تکانه‌های مختلفی بوده که عملکرد اقتصاد را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است و سیاست‌گذار مجبور به واکنش سریع به آن‌ها بوده است. همین امر ضرورت تولید شاخص‌های تقریبی تبیین‌کنندهٔ وضعیت کنونی اقتصاد برای تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران را گوشزد می‌کند. در این گزارش، با استفاده از داده‌های در دسترس و با تواتر بالا تلاش شده است شاخص‌های بهنگام برای تبیین وضعیت متغیرهای مهم اقتصاد کلان ساخته شود. لذا، این گزارش داده‌های مربوط به چهار حوزهٔ شاخص فعالیت بخش خدمات، شاخص فعالیت بخش صنعت، شاخص سرمایه‌گذاری، و آمار تجارت خارجی را بررسی، پردازش، و مورد ارزیابی قرار داده و در نهایت شاخص‌های جایگزینی برای هریک از این حوزه‌ها معرفی شده است. این شاخص‌ها می‌توانند حاوی اطلاعات ارزشمند برای سیاست‌گذاران اقتصادی و مدیران بنگاه‌های تولیدی و مالی باشند.
در فرایند ساخت شاخص‌های حوزه‌های مختلف، علاوه بر تجمیع، دسته‌بندی، و عملیات آماری دیگر، از مدل شبکهٔ عصبی برای ترکیب شاخص‌ها استفاده شده است. در ارزیابی شاخص‌های ساخته‌شده و مقایسهٔ آن‌ها با متغیر هدف، سه معیار تشخیص درست علامت رشد متغیر هدف، تشخیص درست جهت تغییر متغیر هدف، و مجذور میانگین مربعات خطا (RMSE) مورد استفاده قرار گرفته است. در زیر، فرایند ساخت شاخص و نتیجهٔ آن در حوزه‌های چهارگانه اشاره شده است.
شاخص فعالیت بخش خدمات: با توجه به اینکه بیش از ۵۰ درصد از GDP در اختیار این بخش است، ساخت شاخص برای این بخش می‌تواند گامی در جهت کنون‌بینی GDP باشد. بررسی همبستگی رشد خدمات با رشد زیربخش‌های خود نشان می‌دهد که دو زیربخش حمل‌ونقل و بازرگانی داخلی (خرده‌فروشی، عمده‌فروشی، و…) بیشترین همبستگی را با رشد خدمات دارند؛ لذا برای ساخت شاخص در این بخش از کلان‌داده تردد انواع وسایل نقلیه استفاده شده است. این پایهٔ اطلاعاتی شامل داده‌های روزانه بیش از ۲۵۹۰ نقطه از جاده‌های کشور در بازه زمانی ۱ فروردین ۱۳۹۴ تا ۳۰ شهریور ۱۴۰۰ (شامل ۵ میلیون و ۱۴۱ هزار مشاهده) است. علاوه بر شاخص‌های هشت‌گانه که هرکدام از تجمیع تردد نوعی از وسایل نقلیه به‌دست آمده است، با استفاده از مدل شبکهٔ عصبی شاخص ترکیبی نیز برای این بخش ساخته شد که ورودی آن ۷۷۵۰ سری زمانی بود. براساس نتایج ارزیابی شاخص‌ها، رشد تردد ماشین‌های سنگین و تریلرها با خطای قابلِ‌قبولی (۲ فصل تشخیص نادرست علامت رشد و ۵ فصل خطا در جهت رشد ارزش‌افزودهٔ خدمات از مجموع ۲۱ فصل) می‌توانند تقریبی از وضعیت بخش خدمات ارائه دهند. به‌علاوه، به‌کارگیری شبکهٔ عصبی در ساخت شاخص ترکیبی این خطا را به‌طور قابلِ‌ملاحظه‌ای کاهش داد (یک فصل تشخیص نادرست علامت رشد). به‌علاوه ،زمانی‌که به‌جای رشد ارزش‌افزودهٔ بخش خدمات، رشد ارزش‌افزودهٔ بخش حمل‌ونقل متغیر هدف قرار می‌گیرد، خطای پیش‌بینی‌ها کمتر می‌شود. این پایهٔ اطلاعاتی به‌صورت ماهانه و یک ماه پس از اتمام دوره منتشر می‌شود. در مجموع، هم شاخص‌های سادهٔ رشد تردد ماشین‌های سنگین و تریلرها و هم خروجی شبکهٔ عصبی شاخص‌های قابل اتکایی بودند که اطلاعات مفید و کم‌خطایی را از تغییرات بخش خدمات ارائه می‌کنند.
شاخص فعالیت بخش صنعت: برای بررسی فعالیت بخش صنعت، از شاخص تولید صنعتی استفاده می‌شود. در این بخش با استفاده از اطلاعات تولید و فروش شرکت‌های بورسی، شاخص تولید صنعتی ساخته شد که می‌تواند تغییرات فعالیت بخش صنعت را منعکس کند. براساس ارزیابی‌ها از ۲۵ فصل موردبررسی، تنها در یک فصل علامت رشد ارزش‌افزودهٔ بخش صنعت و در ۵ فصل نیز جهت رشد نادرست تشخیص داده شده است. البته، خطای شاخص (با توجه به اینکه در دوره‌های اخیر شاخص شامل شرکت‌های بیشتری شده) در دوره‌های اخیر کمتر از سال‌های دورتر بوده است. بنابراین، شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی می‌تواند به‌عنوان یک شاخص قابلِ‌اتکا و کم‌خطا در بررسی تغییرات بخش صنعت قلمداد شود.
شاخص سنجش سرمایه‌گذاری: برای بررسی تغییرات سرمایه‌گذاری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرهای کلان که حاوی اطلاعات دربارهٔ ساختار تقاضای کل و پتانسیل رشد اقتصادی در کوتاه و میان‌مدت است، سه گروه شاخص ارائه و ارزیابی شد: نخست، شاخص سرمایه‌گذاری شرکت‌های بورسی که از داده‌های صورت‌های مالی شرکت‌ها و به‌صورت فصلی قابلِ‌محاسبه است؛ دوم، شاخص‌های مستخرج از مجوزهای صنعتی (جواز تأسیس و پروانهٔ بهره‌برداری واحدهای صنعتی) که به‌صورت ماهانه منتشر می‌شود؛ و سوم، آمار واردات کالاهای سرمایه‌ای که مستخرج از داده‌های تفکیکی گمرک است. ارزیابی‌ها نشان داد که شاخص واردات کالاهای سرمایه‌ای خطای کمتری نسبت به سایر شاخص‌ها از نظر همهٔ معیارها داشت. به‌علاوه، بهره‌گیری از مدل شبکهٔ عصبی در ترکیب شاخص‌ها باعث کاهش خطای پیش‌بینی شده است؛ به‌گونه‌ای که شاخص خروجی از ۲۴ فصل مورد بررسی علامت رشد سرمایه‌گذاری بدون خطا تشخیص داده شده و در ۶ مورد خطا در تشخیص جهت رشد داشته است. بنابراین به‌منظور بررسی تغییرات سرمایه‌گذاری، هم شاخص خروجی شبکهٔ عصبی و هم شاخص واردات کالاهای سرمایه‌ای که به‌صورت ماهانه بهنگام می‌شود، می‌توانند به‌عنوان شاخص بهنگام موردتوجه قرار گیرند.
تجارت خارجی: نظر به اهمیت تغییرات تجارت خارجی برای بخش‌های تولیدی، از اطلاعات صادرات و واردات ماهانهٔ گمرک به‌تفکیک کد تعرفه استفاده و شاخص‌های مختلفی در این حوزه محاسبه شده است. شاخص‌های قیمت دلاری صادرات و واردات در گروه‌های مختلف یکی از این شاخص‌هاست که تنها تغییرات قیمت دلاری کالاهای صادراتی و وارداتی را منعکس می‌کند و چون اثر تغییرات نرخ ارز از این شاخص‌های قیمت حذف می‌شود، می‌توان از محتوای اطلاعاتی آن‌ها در موارد متعددی مانند امکان بررسی بازار صادراتی محصولات ایرانی، قدرت چانه‌زنی تجار ایرانی و هزینهٔ قیمتی تحریم‌ها را فراهم کرد؛ به‌عنوان نمونه، افزایش قیمت دلاری کالاهای وارداتی (بیشتر از تورم جهانی) می‌تواند شاخصی از شدت اثرگذاری محدودیت تحریم‌ها باشد. به‌علاوه، تغییرات ارزش صادرات و واردات در طبقه‌بندی‌های مختلف (بخش‌های کشاورزی، صنعتی و خدمات و نوع کالای مصرفی، واسطه‌ای، و سرمایه‌ای) می‌تواند اطلاعات بخشی مفیدی را دربر داشته باشد. تغییرات در میزان صادرات و واردات بخش‌های مختلف اقتصادی می‌تواند تغییرات فعالیت آن بخش‌ها را نشان دهد.
برای دریافت گزارش اینجا کلیک کنید.